W związku z rozpoczęciem „odmrażania gospodarki”, które, co oczywiste, będzie oznaczało stopniowy powrót pracowników do zakładów pracy, coraz bardziej aktualne staje się pytanie o to jakie działania z zakresu BHP pracodawcy powinni podjąć, aby umożliwić pracownikom bezpieczny powrót do pracy oraz aby sprostać stawianym im wymaganiom prawnym.
Pomocne są zalecenia Głównego Inspektora Pracy z dnia 6 maja 2020 r., dotyczące sposobu zorganizowania obszaru BHP po powrocie pracowników do pracy („Zalecenia„) Mają one pomóc w minimalizacji ryzyka zakażenia COVID – 19.
Co istotne, Zalecenia skierowane są nie tylko do pracodawców. Krąg ich adresatów został określony bardzo szeroko, bowiem w Zaleceniach mowa jest o „pracodawcach, przedsiębiorcach oraz osobach organizujących pracę innym osobom”.
Niewiążący charakter zaleceń
Zalecenia nie mają charakteru powszechnie obowiązującego i wiążącego. Z pewnością będą jednak pomocne dla pracodawców i wskazują kierunki, które powinni oni obrać przy przygotowywaniu zakładów pracy do powrotu pracowników. Wytyczne te zapewne będą również stanowiły wskazówki dla inspektorów pracy badających przestrzeganie przez pracodawców przepisów prawa pracy.
Warunki istniejące u indywidualnego pracodawcy
Zalecenia mają charakter ogólny. Pracodawcy powinni je wdrażać w sposób uwzględniający specyfikę funkcjonowania danego zakładu pracy i zadań wykonywanych przez pracowników oraz warunki pracy. Nie wszystkie obowiązki wskazane w wytycznych znajdą zatem zastosowanie do wszystkich pracodawców. Ponadto możliwe działania są wskazane przykładowo. Oznacza to, że można wprowadzać inne rozwiązania, co ma znaczenie chociażby w kontekście potencjalnej odpowiedzialności konkretnego pracodawcy za szkody na osobie.
Obowiązek konsultowania z pracownikami działań związanych z BHP
W zaleceniach wskazuje się na konieczność zapewnienia udziału pracowników i ich przedstawicieli w procesie weryfikacji oceny ryzyka. Ta konieczność wynika wprost
z art. 23711a k.p., tj. obowiązku pracodawcy konsultowania z pracownikami lub ich przedstawicielami wszystkich działań związanych z BHP. Pracodawcy powinni zatem przed wdrożeniem zmodyfikowanych rozwiązań bhp konsultować z pracownikami lub ich przedstawicielami nie tylko ocenę ryzyk (o czym faktycznie jest mowa w zaleceniach), ale same wdrażane rozwiązania. Przedstawiciele pracowników, o których mowa w tym przepisie wybierani są przez zakładowe organizacje związkowe, a jeżeli organizacje takie nie działają u pracodawcy – przez pracowników w trybie przyjętym w zakładzie pracy. U pracodawców, u których została powołana komisja bezpieczeństwa i higieny pracy (co dotyczy co do zasady pracodawców zatrudniających więcej niż 250 pracowników), konsultacje te mogą być przeprowadzane w ramach tej komisji.
Obowiązki wynikające z Rozporządzenia w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii
Nie można również zapominać o treści nadal obowiązującego Rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii („Rozporządzenie„) (na dzień dzisiejszy obowiązuje rozporządzenie z dnia 2 maja 2020 r.), które dotyczy między innymi obowiązku zapewnienia przez zakład pracy rękawiczek jednorazowych lub środków do dezynfekcji rąk, a także zapewnienia odległości między stanowiskami pracy.
Z Rozporządzenia wynika, co do zasady, obowiązek zapewnienia odległości między stanowiskami pracy wynoszący co najmniej 1,5 m. Dopiero jeżeli zachowanie takich odstępów nie jest możliwe, zakład pracy ma obowiązek zapewnić środki ochrony osobistej związane ze zwalczaniem epidemii COVID-19 (a więc np. przegrody między stanowiskami pracy – § 8 ust. 7 pkt 3 podpunkt b). Zalecenia odwracają tę kolejność (tzn. w pierwszej kolejności zalecają stosowanie przegród, a dopiero w razie braku takiej możliwości zapewnienie odstępu 1,5 m między pracownikami). W tym wypadku pierwszeństwo powinny mieć zasady wynikające z Rozporządzenia. Oczywiście nic nie stoi na przeszkodzie aby pracodawca zapewnił zarówno odpowiednią odległość między pracownikami, jak i inne środki ochrony np. obudowy pleksiglasowe.
Identyfikacja i ocena ryzyka, z uwzględnieniem zdrowia psychicznego pracowników w miejscu pracy
Przed powrotem pracowników do pracy, pracodawcy powinni w pierwszej kolejności dokonać identyfikacji i oceny ryzyk występujących w miejscu pracy, uwzględniając w niej wszystkie nowe zagrożenia, w tym te dla zdrowia psychicznego. W tym kontekście GIP wymienia zagrożenia fizyczne, biologiczne, chemiczne, a także psychospołeczne. Szczególnie te do tych ostatnich należy przywiązać należytą wagę. Nadal obecne w przestrzeni publicznej ograniczenia nie pozostają bez wpływu na dobrostan pracowników i ich kondycję psychofizyczną. Zresztą obecna sytuacja może i powinna stać się przyczynkiem do rozważenia przez pracodawców wdrożenia trwałych rozwiązań, które mają na celu dbałość o zdrowie psychiczne pracownika w miejscu pracy. W wielu krajach takie rozwiązania już istnieją jako obowiązkowe w celu zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.
Praca zdalna jako nadal rekomendowana forma wykonywania pracy
W tych wszystkich przypadkach, w których jest to możliwe, Główny Inspektor Pracy rekomenduje w dalszym ciągu wykonywanie pracy zdalnie. Pracodawcy mogą dowolnie organizować pracę zdalną, ale nadal są odpowiedzialni za BHP pracowników. W tym kontekście należy krytycznie odnieść się do planowanych (choć obecnie nadal niepewnych) zmian, tj. że pracodawca ma odpowiadać za BHP pracy zdalnej oraz za wypadki przy tej pracy, tylko w zakresie związanym z zapewnionymi przez siebie środkami pracy lub materiałami do pracy. Niezależnie od tego jakie zmiany wejdą w życie w tym zakresie, naszym zdaniem, nie zwalnia to pracodawcy z obowiązku dbałości o warunki BHP, nawet gdyby miały być to działania ponadstandardowe. Brak podjęcia ww. ponadstandardowych działań często będzie warunkował lub przesądzał o możliwości dochodzenia przez pracowników odszkodowań cywilnych.
Jeżeli z uwagi na charakter wykonywanej pracy, praca zdalna nie jest możliwa, GIP zaleca wprowadzenie rozwiązań o charakterze technicznym i organizacyjnym opisanych przykładowo w zaleceniach.
Informowanie pracowników i innych osób na terenie zakładu pracy
GIP wskazał również, że pracownicy powinni zostać poinformowani przez pracodawcę o wprowadzonych zasadach i procedurach, a w razie potrzeby również przeszkoleni np. z właściwego korzystania ze środków ochrony indywidualnej. Dotyczy to także pracowników tymczasowych. Obowiązek informacyjny powinien być ponadto realizowany wobec innych osób wykonujących pracę zarobkową w zakładzie pracy, co pozwoli na prawidłową realizację obowiązku wynikającego z art. 304 k.p.
Autorki: